Premier De Croo heeft gelijk

Premier De Croo heeft gelijk wanneer hij pleit voor meer politieke samenwerking De democratie streeft met een meerderheid naar samenwerking, niet naar tegen werking en gekrakeel. Het toeval wil dat ik nauwelijks twee weken geleden in Knack opinie een stuk heb gepubliceerd waarin ik pleit voor het afsluiten van een beleidspact tussen de historische partijen van dit lan,d ( socialisten, liberalen en christen democraten) met een gezamenlijke lange termijn visie wat betreft de oplossing van een aantal fundamentele uitdagingen.

Pleidooi voor een beleidspact

‘Voor de zogenaamd traditionele partijen dient zich momenteel een unieke kans aan’

Mark Eyskens

Minister van staat

Minister van Staat Mark Eyskens ziet de huidige politieke malaise met lede ogen aan, en heeft een voorstel voor de klassieke partijen. Hij pleit voor het opstellen van ‘een gemeenschappelijk programma-kartel’.

De kiezer heeft soms braaklust

De politieke malaise is aanzienlijk en algemeen verspreid. En België is niet eens het ergste toepassingsgeval. Ondanks de dagelijkse commentaren over een Failed State en uitgebreid politiek onvermogen. Kijken we maar naar ons buurland, Frankrijk. Het ideaalbeeld van de democratie wordt in zijn verwezenlijking aangetast door tegenstrijdigheid. Die ontstaat tussen enerzijds het behartigen van het algemeen belang van alle burgers en anderzijds het realiseren van het eigen belang van ieder individu of groepen individuen. De moderne hoogtechnologische media bevorderen vaak allerlei vormen van individualisme, eigengereidheid. De globalisering van de wereld, de grensoverschrijdende verwevenheid en multiculturalisering verwekken angstreflexen en bij uitbreiding, nationalistische standpunten. “Eigen volk eerst” en Trumpiaanse “America first”-programma’s zijn hiervan de naar het verleden gerichte boodschappen, die steeds meer protectionistische wallen willen oprichten in plaats van bruggen te bouwen.

Deze zelfverdedigende houdingen, die psychologisch verklaarbaar zijn, staan evenwel haaks op wat noodzakelijk is om te komen tot een efficiënte oplossing van de grote uitdagingen van morgen, maar die vandaag reeds moeten worden aangepakt. Het beleid moet steeds meer worden afgestemd op langetermijnoplossingen. Maar die moeten reeds op korte termijn worden aangereikt, ook als die onpopulair zijn. Bovendien vereisen heel wat grote uitdagingen internationale, Europese en/of wereldwijde maatregelen. En die overstijgen de reikwijdte van de meer lokale democratieën. De kiezer heeft moeite met het begrijpen van de complexiteit van de problemen in een samenleving van overinformatie die leidt tot desinformatie en een toekomst vol onzekerheid . Hij voelt zich derhalve machteloos. “He has a vote, but no voice”.

De keuze is niet tussen links of rechts. Maar wel tussen juist of vals

Voor politieke partijen is electoraal succes van levensbelang. De neiging ontstaat om het onbehagen van de kiezer te paaien met simplistische en extreme voorstellen en beloften, die ingaan tegen de echte en langetermijnoplossingen en dus in wezen in strijd zijn met het behartigen van het algemeen belang. Politieke polarisatie is de wanhoopsdaad van het democratisch stelsel, waardoor de democratie zelf in het gedrang wordt gebracht. De democratie is immers het convergerend beheren van de maatschappelijke meningsverschillen.

De politieke partijen met een lange democratische traditie, die in Europa In het verleden gestreden hebben tegen de dodelijke nazi-terreur en het levensgevaarlijke Stalinistische schrikbewind, krijgen het vandaag lastig – niet alleen in Europa – omdat demagogie pedagogie overvleugelt en het in stand houden van de democratische waarden en het behartigen van het algemeen belang geen wervende boodschap meer is . Sommige evidenties zijn bovendien zo oogverblindend dat ze niet meer worden ingezien. “The choice is not between right and left. The choice is between right and wrong”. Ook voor de politieke partijen in België, die zich reeds beginnen warm te lopen voor de verkiezingen van 9 juni 2024.

Een buitenkans

Momenteel dient zich een unieke opportuniteit aan voor de zogenaamd traditionele, historische politieke partijen die de politieke landkaart van ons land sinds ten minste 150 jaar hebben vorm gegeven. Ik bedoel de christendemocratische, socialistische en liberale partijen.

De leiders van deze partijen zouden in een gemeenschappelijke boodschap kunnen aankondigen dat het nu genoeg is geweest met het geruzie, het gekrakeel, de steriele politieke polemieken en de excessen van de particratie. Politici dienen het algemeen belang te behartigen, ook al hebben zij hierover uiteenlopende opvattingen. De democratie vereist juist dat hierover een convergerend programma wordt uitgewerkt.

De politieke geloofwaardigheid van deze 3 partijen zou aanzienlijk worden verhoogd door het afsluiten van een gezamenlijk beleidspact met betrekking tot de essentiële problemen van nu en vooral van morgen. Het gaat hierbij niet om een verkiezingskartel van partijen die een gemeenschappelijke verkiezingslijst indienen. De ervaring met kartels is meestal ontgoochelend en leidt snel tot gekibbel bij de lijstsamenstelling van de kandidaten bij de verkiezingen. Het gaat evenmin om een fusie van bestaande partijen.

Ik pleit voor het opstellen van een gemeenschappelijk programma-kartel vanuit de betrokken partijen waarbij zij zouden beginnen met het opstellen van een gezamenlijke opsomming van de enorme maatschappelijke uitdagingen die tijdens de eerstvolgende jaren en decennia op ons afkomen.

Te beginnen met de klimaatproblematiek, het energie- en duurzaamheidsbeleid tot en met de werking van onze arbeidsmarkt, de vergrijzing, het migratieprobleem, de communautaire relaties. Tevens zouden de richtingen worden aangeduid waarin deze 3 partijen bereid zijn concrete oplossingen uit te werken dankzij een gemeenschappelijk beleid. Dat zou dan leiden tot een beleidspact. Wat niet belet dat elke partij haar eigen waardenschaal behoudt en eigen klemtonen legt.

In deze woelige tijden, gekenmerkt door enorme veranderingen en kantelpunten op alle domeinen is het impliciete overkoepelende thema van elke vorm van politieke en maatschappelijke samenwerking: “de wenselijkheid van meer medemenselijkheid”. Deze doelstelling concretiseren en helpen realiseren vereist qua methode een totale breuk met de huidige politieke schermutselingen, vijandelijkheden en tegenstellingen. Het is de hoogste tijd om het algemeen belang te laten primeren op de particratie. Schokkend is bijvoorbeeld de constatering dat bij het vermelden van de naam van een of ander minister, vooral In de gedrukte media en pers, achter de naam van de betrokken politicus steeds tussen haakjes wordt medegedeeld tot welke partij hij of zij behoort. Dit is een bewijs van de verregaande particratische verglijding en ommekeer van essentiële waarden. Ministers zijn verondersteld het algemeen belang te verdedigen, partijstandpunten te overstijgen en de permanente zoektocht te ondernemen naar samenwerking, althans met de coalitiegenoten.

Een gemeenschappelijk maatschappelijk pact

De oprichting van een gemeenschappelijk programmakartel of “maatschappelijk pact” van partijen die bruggen willen bouwen en muren slopen en een harmonisch politiek geluid willen laten horen, zou schril afsteken tegen de gebruikelijke oorverdovende en disfunctionele huilkoren. Een dergelijke aanpak zou een heilzame schok kunnen verwekken bij de publieke opinie en de kiezers, die zouden beseffen dat het gaat om een nieuwsoortige beleidsaanpak, die ernstig wordt genomen maar die ook beroep doet op hun verantwoordelijkheidszin. Het schoolpact in 1958 afgesloten tussen de traditionele partijen is een mooi voorbeeld van legislatuur overstijgende samenwerking over de partijgrenzen heen.

Wat vandaag nodig is echter veel omvattender en ruimer. En vergt heel veel politieke moed, verbeelding en durf. Maar het alternatief is wellicht particratische verschrompeling en electorale eliminatie. Buiten het gemeenschappelijk maatschappelijke pact zullen de traditionele partijen in elk geval nog voldoende accenten kunnen leggen en voorstellen doen, die hun eigenheid bevestigen en de kiezers de keuze laten. De drie partijen zouden zich opstellen als een soort Drievuldigheid wat de essentiële uitdagingen betreft.

Niets belet dat bij het uitwerken van een programma-kartel ook zou worden uitgekeken naar samenwerking met de groene partijen, die voorstanders zijn van langetermijnoplossingen. Niet onbelangrijk is bovendien de vraag of de formule van een programma-kartel of -pakt kan worden uitgebreid over de taalgrens en dus ook symmetrisch uitgewerkt tussen de corresponderende Franstalige partijen.

Communautaire conflicten beslechten

Een positieve reactie zou veel mogelijk maken en het communautaire bekvechten vervangen door een beleid van samenwerking en gemeenschappelijke belangenbehartiging. Prioritair hierbij is een institutionele oplossing uitbouwen voor het beslechten – en zo mogelijk voorkomen – van belangenconflicten tussen de Belgische deelstaten. Zoals vandaag bijvoorbeeld inzake klimaatbeleid maar ook op talrijke andere domeinen, met alle schadelijke gevolgen van dien, vooral op Europees vlak. De huidige Senaat zou kunnen worden vervangen door een Hoge Federale Raad, bevoegd voor conflictpreventie en conflictoplossing en bestaan uit verkozen parlementairen maar ook vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld en experten. De communautaire problemen In België worden overheerst door een enorme paradox die bijna nooit wordt vermeld: hoe meer bevoegdheden worden toegekend aan de deelstaten, des te meer het noodzakelijk is de beslissingen van deze deelstaten te harmoniseren en te doen convergeren tot een gemeenschappelijke Belgische besluitvorming. Ongeveer 70% van alle beleidsbeslissingen in een land als België genomen hangen af van Europese besluiten,directieven, bepalingen, wetten. Enkel Belgische standpunten gelden In de schoot van de Europese instellingen. Bij ontstentenis hiervan telt België gewoon niet meer mee - wat reeds het geval is geweest in een aantal dossiers. Zo dreigt België ook niet meer in aanmerking te komen voor belangrijke financiële steunmaatregelen vanwege de Europese Unie en geen enkele invloed meer uit te oefenen. Of om het wat lapidair te formuleren: “ hoe meer gewestelijke decentralisatie in België, hoe noodzakelijker vormen van nationaal, dus federaal unitarisme”.

Vooral de jonge generatie moet zich aangesproken voelen door het afsluiten van een ruim politiek maatschappelijk samenwerkingsakkoord tussen die politieke partijen met toekomstgerichte staatszin en de behartiging van het algemeen belang van de inwoners van het land, ook op langere termijn. Dergelijk akkoord zou de vorm aannemen van een beleidspact wat betreft de belangrijkste maatschappelijke uitdagingen, veel duurzamer dan de duur van de legislatuur.

Mark Eyskens Minister van Staat